Αυτοεκτίμηση είναι αυτό που αισθανόμαστε και πιστεύουμε για τον εαυτό μας. Ο βαθμός εμπιστοσύνης στον εαυτό μας επηρεάζει καθοριστικά όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Σχολική επίδοση, επαγγελματικές επιλογές, φιλοδοξίες, κοινωνική συμπεριφορά, διαπροσωπικές σχέσεις, ψυχική ισορροπία, φαίνεται να βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με αυτή την «προσωπική μας εκτίμηση αυτοαξίας».
Πώς αναπτύσσεται η αυτοεκτίμηση;
Η αυτοεκτίμηση είναι κάτι που μαθαίνεται. Κανείς δε γεννιέται έχοντας κάποια εικόνα του εαυτού του. Άλλωστε τους πρώτους μήνες της ζωής μας, ως βρέφη, δεν είμαστε καν σε θέση να διακρίνουμε τον εαυτό μας από τους άλλους (μητέρα και βρέφος γίνονται αντιληπτά ως ενιαίο σύνολο). Η εικόνα του εαυτού προκύπτει σταδιακά, καθώς το άτομο μεγαλώνει, μέσα από τις εμπειρίες του και κυρίως μέσα από τη σχέση του με τους «Σημαντικούς Άλλους».
«Οι Σημαντικοί Άλλοι» στη ζωή ενός παιδιού είναι συνήθως η μητέρα, ο πατέρας, τα αδέρφια, οι δάσκαλοι, οι φίλοι και οι συμμαθητές-συνομήλικοι. Η στάση του περιβάλλοντος, λοιπόν, είναι αυτή που θα καθορίσει το βαθμό εμπιστοσύνης που θα αναπτύξει το άτομο για τον εαυτό του. Αν το περιβάλλον είναι συνεπές, παρέχει στήριξη, ενθάρρυνση, ευκαιρίες για ανάληψη πρωτοβουλιών και αξιόλογα πρότυπα, το άτομο θα αναπτύξει μια αίσθηση εμπιστοσύνης προς τον εαυτό του και τον κόσμο, μια αίσθηση αυτονομίας και εργατικότητας. Αντίθετα, αν υπάρχει έλλειψη στήριξης, αστάθεια, υπερπροστασία, έλλειψη ευκαιριών, επικρίσεις, ειρωνεία, απόρριψη και μη ρεαλιστικές προσδοκίες, το άτομο μαθαίνει ότι δεν μπορεί να εμπιστευθεί τις ικανότητές του, τον εαυτό του και τον κόσμο, βιώνει αισθήματα αμφισβήτησης, ενοχής, κατωτερότητας και σύγχυσης.
Η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησής μας όμως δεν εξαντλείται στην παιδική μας ηλικία.Αντίθετα, συνεχίζει να διαμορφώνεται σε ολόκληρη τη ζωή μας, απλά οι πρώτες μας εμπειρίες έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα. Στην ενήλικη ζωή, το πώς νοιώθουμε για τον εαυτό μας σχετίζεται με το αν καταφέρνουμε να δημιουργήσουμε σχέσεις οικειότητας με τους άλλους ή αν αντίθετα βιώνουμε μοναξιά και απομόνωση, και με το αν αισθανόμαστε ότι οι στόχοι μας πραγματοποιούνται και είμαστε παραγωγικοί ή αντίθετα ότι μένουμε στάσιμοι και λιμνάζουμε.
Άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης μας, είναι το συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζούμε και οι αξίες που αυτό προάγει, η επίδραση του φύλου και των στερεοτύπων που συνδέονται με αυτό, καθώς και η προσωπική ιστορία του κάθε ανθρώπου. Ποικίλα «τραυματικά» συμβάντα, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, μια μεγάλη φυσική καταστροφή, μια εγκληματική επίθεση, ο βιασμός, μια ανίατη ή μακροχρόνια ασθένεια, μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στις αντιλήψεις των ανθρώπων για τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους.
Πώς καταλαβαίνουμε ότι έχουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση;
Τα άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση χαρακτηρίζεται από αισθήματα ανασφάλειας και κατωτερότητας. Ασχολείται υπερβολικά με αυτό που οι άλλοι σκέφτονται για τον ίδιο και δεν έχει εμπιστοσύνη στις ικανότητές του, ούτε στις προσωπικές του απόψεις. Αναφέρεται στον εαυτό του με αρνητικούς χαρακτηρισμούς και υποτιμά τα θετικά του στοιχεία, ενώ επηρεάζεται πολύ από τα αρνητικά σχόλια των άλλων και στενοχωριέται υπερβολικά από τις αποτυχίες του. Για όλους αυτούς τους λόγους βιώνει δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις και είναι πιο επιρρεπής στην εμφάνιση άγχους και κατάθλιψης. Άλλες φορές βέβαια η εικόνα είναι κάπως διαφορετική. Ένα άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση, σε μια προσπάθεια να καλύψει την ανασφάλειά του, περιαυτολογεί και προβάλλει υπερβολικά τον εαυτό του προκειμένου να πείσει τους άλλους για την αξία του, ενώ προσπαθεί να αντιγράψει και να μιμηθεί άλλα άτομα που θεωρεί επιτυχημένα.
Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τη χαμηλή μας αυτοεκτίμηση;
Η αυτοεκτίμηση έχει την ιδιότητα να αντιστέκεται στις αλλαγές. Αυτό οφείλεται στο κίνητρο του ανθρώπου να διατηρεί μια σταθερή εικόνα εαυτού (self-consistency), αφού αυτή η σταθερότητα του προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας. Το άτομο, λοιπόν, λειτουργεί ασυνείδητα με τέτοιο τρόπο ώστε να επιβεβαιώνεται η κυρίαρχη αντίληψη που έχει για τον εαυτό του (π.χ. ερμηνεύοντας με συγκεκριμένο τρόπο τη συμπεριφορά των άλλων απέναντί του). Γι' αυτό και οποιαδήποτε αλλαγή στην εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας απαιτεί χρόνο.
Έλλειψη αυτοεκτίμησης, ωστόσο, δε σημαίνει έλλειψη ικανοτήτων. Γι’ αυτό με την κατάλληλη βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας μπορούμε, επεμβαίνοντας στον τρόπο σκέψης μας, να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθησή μας, να αποδεχθούμε τον εαυτό μας και να δημιουργήσουμε πιο υγιείς σχέσεις. Βέβαια, μπορούμε να ξεκινήσουμε και μόνοι μας να κάνουμε κάποια πράγματα προκειμένου να βελτιώσουμε την αυτοπεποίθησή μας.
Πρώτα απ’ όλα, μπορούμε να ελέγξουμε μήπως οι προσδοκίες μας είναι υπερβολικά υψηλές. Αυτοεκτίμηση = Επιτυχία / Προσδοκίες (James). Όσο καλά λοιπόν και αν τα καταφέρνουμε, αν έχουμε μη ρεαλιστικές προσδοκίες από τον εαυτό μας, συνεχώς θα απογοητευόμαστε. Ας καταλάβουμε ότι κανείς δεν είναι τέλειος και δεν γίνεται να είμαστε καλοί σε όλα. Δεν χρειάζεται άλλωστε!
Δεύτερον, ο κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του δυνατά σημεία και ταλέντα, οπότε ας ανακαλύψουμε και ας αξιοποιήσουμε τα δικά μας. Συγχρόνως θα ήταν χρήσιμο να αναγνωρίσουμε και τα αδύνατα σημεία μας (π.χ. μειωμένη κοινωνικότητα) και να προσπαθήσουμε να τα βελτιώσουμε ή να τα ενισχύσουμε (π.χ. με το να γραφτούμε σε έναν σύλλογο που θα μας βοηθήσει να γνωρίσουμε καινούργιους ανθρώπους). Αντί λοιπόν να στενοχωριόμαστε για όσα δεν μας αρέσουν στον εαυτό μας, μπορούμε να προσπαθήσουμε να τα αλλάξουμε. Αν κάποια από αυτά πάλι δεν αλλάζουν (π.χ. το ότι είμαστε πολύ κοντοί), ας επιστρατεύσουμε το χιούμορ μας ώστε να τα διακωμωδήσουμε.
Τρίτον, να θέσουμε στόχους και να οργανώσουμε ρεαλιστικά πλάνα για την επίτευξή τους. Η λέξη ρεαλιστικά έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς προβλήματα δεν συνοδεύουν μόνο μια πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση, αλλά και μια υπερβολικά υψηλή (π.χ. μη ρεαλιστικά επενδυτικά σχέδια). Τους στόχους μας μπορούμε να τους εφαρμόζουμε με τον δικό μας ρυθμό και τρόπο, αρκεί να παραμένουμε όσο γίνεται πιο πιστοί στο πλάνο μας, γιατί οι συνεχείς αναβολές έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Συμβάλλουν στη μείωση της αυτοεκτίμησης.
Τέλος, θα μας βοηθούσε να μάθουμε να διαχωρίζουμε την καλοπροαίρετη κριτική από τη συνεχή και αδικαιολόγητη επίκριση. Η πρώτη είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και μπορούμε να την αξιοποιήσουμε θετικά για την προσωπική μας αυτοβελτίωση, ενώ η δεύτερη καλύτερα να αγνοείται.
Γενικά, η αυτοπεποίθηση είναι ένα από τα πιο πολύτιμα δώρα που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας. Επηρεάζει συνολικά την ποιότητα ζωής μας και συμβάλλει στην αίσθηση της προσωπικής μας ευτυχίας. Δεν αξίζει λοιπόν τον κόπο να προσπαθήσουμε να τη βελτιώσουμε;
http://www.e-psychology.gr/selfhelp/1859-autoektimisi.html
Ειρήνη Κορδερά - Ψυχολόγος, πτυχιούχος Α.Π.Θ. MSc Ψυχολογία Υγείας / MSc Ψυχολογία Παιδιού και Εφήβου Συστημική Ψυχοθεραπεία.
Σχόλια