Τι λένε τα μάτια μας για τα ψυχικά μας τραύματα

EMDR: Μια αποτελεσματική θεραπεία για το ψυχικό τραύμα.

"Μα επιτέλους, τι είναι αυτό που μεταμορφώνεται σε σωματικό πόνο;

Με προσοχή θα απαντήσουμε: κάτι που θα μπορούσε και θα έπρεπε να γεννήσει έναν ψυχικό πόνο"

(Freud, 1915)

Από το Ελληνικό Ίδρυμα Γαστρεντερολογίας και Διατροφής

Μάτια: ο καθρέφτης της ψυχής μας

To EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) είναι μια μέθοδος για τη θεραπεία του ψυχικού τραύματος, ευρύτατα γνωστή στην Αμερική και στην Ευρώπη, αλλά σχεδόν άγνωστη τη χώρα μας. Δημιουργός της ψυχοθεραπευτικής μεθόδου είναι η Francine Sapiro, μια διάσημη Αμερικανίδα Ψυχολόγος. Η Sapiro παρατήρησε κάποια μέρα, καθώς περπατούσε στο πάρκο, ότι κινώντας τα μάτια της δεξιά- αριστερά, ένιωθε να μειώνεται το στρες και οι αρνητικές σκέψεις που είχε στο μυαλό της. 

Προηγουμένως ο γιατρός της είχε ανακοινώσει ότι έχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας. Η Sapiro άρχισε να ερευνά αυτή την ανακάλυψη το 1987, θέτοντας την υπόθεση ότι η ισορροπία διέγερσης-αναστολής του ανθρώπινου εγκεφάλου φαίνεται να διαταράσσεται από ένα τραυματικό γεγονός. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την ικανότητα να αντιδρά πολύ γρήγορα σε έντονες στιγμές στρες, με την βοήθεια της αδρεναλίνης και της κορτιζόλης. Αυτή η εγκεφαλική αντίδραση είναι αποτέλεσμα των αντανακλαστικών μας και όχι μιας ορθολογικής δράσης. 

Απορρέει από το συναισθηματικό ‘ξεχείλισμα’ του δεξιού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, το οποίο ευθύνεται για τα συναισθήματά μας. Το αριστερό ημισφαίριο αντίθετα, το οποίο σχετίζεται με τη λογική σκέψη, αντιδρά πολύ αργά στο έντονο στρες με αποτέλεσμα να ‘απενεργοποιείται’. Το μειονέκτημα στην περίπτωση αυτή είναι ότι ένα τρομακτικό βίωμα δεν μπορεί να επεξεργαστεί λογικά στο μυαλό μας.

Κομμάτια από το τραυματικό βίωμα ‘παγώνουν’ στον εγκέφαλο, και ενώ το άτομο έχει τελικά επιβιώσει από το τρομακτικό γεγονός, παραμένει συναισθηματικά ‘παγωμένο’ και ακινητοποιημένο. Η ανάμνηση από το τραυματικό γεγονός παραμένει στην αρχική της φόρμα ‘διέγερση-δράση’. Στην περίπτωση αυτή το άτομο υποφέρει από ψυχικό τραύμα και από το Σύνδρομο του Μετατραυματικού Στρες (PTSD).

Τι είναι το ψυχικό τραύμα;

Ψυχικό τραύμα είναι το αποτέλεσμα ενός τρομακτικού γεγονότος στον ανθρώπινο ψυχισμό. Στην ιατρική ορολογία, τραύμα είναι μια πληγή στο σώμα μας που προκαλείται ξαφνικά ή βίαια. Το ψυχικό τραύμα αντίστοιχα, προκαλείται όταν η ένταση από ένα τραγικό γεγονός, κατακλύζει το άτομο με φόβο και του δημιουργεί το σύνδρομο του μετατραυματικού στρες. 

Σε κάθε τραυματικό γεγονός, θα λέγαμε ότι φυσιολογικοί άνθρωποι εκτίθενται σε μη φυσιολογικές καταστάσεις, που ξεπερνούν τα όρια των συνηθισμένων ανθρώπινων εμπειριών. Τέτοιες εμπειρίες αφορούν σε άτομα που επέζησαν από φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές), δυστυχήματα, απαγωγές, βιασμούς, απώλεια σημαντικών προσώπων, φοβίες, σοβαρές ασθένειες, κ.α.

 

Φαίνεται πως δεν αναπτύσσουν όλοι οι άνθρωποι μετατραυματικό στρες μετά από ένα τρομακτικό βίωμα. Παρόλα αυτά, 1 στους 3 δεν μπορεί να διαχειριστεί ένα τραυματικό γεγονός, με αποτέλεσμα να καθηλώνεται σε αυτό. Τα συμπτώματα παραμένουν και διαιωνίζονται, κάνοντας τη ζωή του ατόμου αφόρητη. Τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες είναι τρομακτικά. Γενικά, διαταράσσουν τη ζωή του ατόμου και αποδιοργανώνουν την καθημερινότητά του. Θα λέγαμε ότι ένα άτομο με τέτοια συμπτώματα δύσκολα βγάζει τη μέρα του (Πίνακας 1).

EMDR: το τραύμα και τα μάτια σας!

Κατά τη θεραπεία με το EMDR τα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου συνδέονται μαζί. Αυτό επιτυγχάνεται με τη ρυθμική κίνηση των ματιών και την πρόκληση της ανάμνησης της τραυματικής εμπειρίας ταυτόχρονα. Οι κινήσεις των ματιών φαίνεται να αντιστρέφουν το μπλοκάρισμα που συμβαίνει στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου και να επιτρέπουν την επεξεργασία των τραυματικών γεγονότων. 

Το άτομο αναβιώνει το τραυματικό του βίωμα, όμως η σύνδεση των δυο ημισφαιρίων, το βοηθά να βάλει σε λειτουργία τη λογική του σκέψη. Ο σκοπός δεν είναι να σβηστεί το τραυματικό βίωμα από τη μνήμη του ατόμου, αλλά να αποκατασταθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να του είναι πια ουδέτερο ή ανώδυνο όταν το φέρνει στη μνήμη του.

Κατά την Sapiro, υπάρχει μια μορφή παραλληλισμού ανάμεσα στο EMDR και την φάση ύπνου REM (Rapid Eye Movement), όπου οι κινήσεις των ματιών βοηθούν στην επεξεργασία του υποσυνείδητου υλικού ενώ κοιμόμαστε. Το υποσυνείδητο ψυχικό υλικό που αποκαλύπτεται κατά τη διάρκεια του ύπνου, πιθανότατα να απευαισθητοποιείται από τις κινήσεις REM.

Μόνιμη θεραπεία ψυχικού τραύματος

Η χρήση της μεθόδου προϋποθέτει την ειδική εκπαίδευση, γνώση και εμπειρία από τον Ψυχολόγο και δεν είναι τόσο απλή όσο θέλει να δείχνει. Ακολουθείται η χρήση αυστηρού θεραπευτικού πρωτόκολλου με πολύ συγκεκριμένα βήματα. 

Για να προσφέρουμε μια τέτοια θεραπεία, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το άτομο δεν πάσχει από αρχόμενη ψύχωση ή επιληψία. Επίσης θα πρέπει να προϋπάρχει συνεργασία με τον Ειδικό στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας του ατόμου, μια καλή γνώση του Ψυχολόγου με τον θεραπευόμενο, αυτό που ονομάζουμε ψυχοθεραπευτική σχέση. 

Το πιο σημαντικό όμως είναι να θέλει το άτομο να συνεργαστεί και να θεραπευτεί από το ψυχικό του τραύμα. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν θέλουν να θυμούνται το βίωμά τους. Στην περίπτωση αυτή δεν τους πιέζουμε, ούτε τους υποχρεώνουμε να θυμηθούν.

Η θεραπεία ψυχικού τραύματος EMDR αποκαλείται ‘Θεραπεία υψηλής ταχύτητας’ διότι είναι σύντομη (2 με 3 συνεδρίες), εστιάζει αποκλειστικά στο τραυματικό βίωμα και έχει πολύ μεγάλο ποσοστό επιτυχίας, καθώς τα αποτελέσματά της είναι μόνιμα. 

Το ψυχικά τραυματισμένο άτομο θεραπεύεται, μπορεί να προχωρήσει φυσιολογικά τη ζωή του και να κάνει σχέδια για το μέλλον του.

Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε ότι με τη μέθοδο EMDR το μυαλό του ατόμου είναι αυτό που προκαλεί τη θεραπεία και πως κανείς δεν μπορεί και δεν έχει το δικαίωμα να ελέγξει τη σκέψη του παρά μόνο το ίδιο το άτομο.

Τα πιο κλασικά συμπτώματα του συνδρόμου του μετατραυματικού στρες:

1.Η αναβίωση του τραυματικού γεγονότος με δυσάρεστες αναμνήσεις (flashbacks), που προκαλούνται από καταστάσεις που θυμίζουν το γεγονός, νυκτερινοί εφιάλτες.

2.Η αποφυγή χώρων, πραγμάτων, προσώπων και καταστάσεων που θυμίζουν το γεγονός, σε σημείο να μιλάμε πια για φοβία. Υπάρχει ένα γενικό συναισθηματικό μούδιασμα, το οποίο εκδηλώνεται με ανηδονία, φόβο θανάτου, αποπροσωποποίηση, δυσκολία να σκεφτεί το άτομο το μέλλον του και να κάνει όνειρα ή να προγραμματίσει μακροπρόθεσμα πράγματα για τη ζωή του.

3.Η υπερδιέγερση, εγρήγορση με αϋπνίες, προβλήματα συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, θυμός, προβλήματα μνήμης, άγχος για επικείμενη απειλή, τρόμος, απότομα τινάγματα σε θορύβους, σωματική εξάντληση και αφύσικη υπερκόπωση

4.Απροσεξία σε καθημερινές ρουτίνες, ευερεθιστότητα

5.Άγχος για την ασφάλεια του ατόμου και των αγαπημένων του

Προσώπων

6.Αίσθημα μοναξιάς (‘δεν είναι κανείς κοντά μου’ ‘δεν με καταλαβαίνουν’)

7.Κατάθλιψη, αίσθημα απώλειας, αβοηθησία, αδυναμία, έλλειψη ελέγχου

8.Αισθήματα ενοχής (‘δεν υπέφερα όσο οι άλλοι’)

9.Σκληρή αυτοκριτική για πράγματα που έπρεπε ή δεν έπρεπε να κάνει το άτομο κατά τη διάρκεια του συμβάντος

10.Σωματικές διαταραχές όπως μυϊκοί πόνοι, πονοκέφαλος, διάρροιες, εφίδρωση, ταχυκαρδίες, ζάλη, πόνος στο στομάχι, κρίσεις πανικού.

boro