Οι έμμονες ιδέες και η αντιμετώπισή τους

Οι έμμονες ιδέες είναι επίμονες σκέψεις ,εικόνες ή παρορμήσεις που εισβάλλουν στο μυαλό μας παρά τη θέληση μας και τις οποίες συνήθως βρίσκουμε εξαιρετικά δύσκολο να αγνοήσουμε. Βέβαια, κατά καιρούς , όλοι οι άνθρωποι μπορεί να κάνουν μια ενοχλητική σκέψη όπως ότι άφησαν το σίδερο αναμμένο , ή να νιώσουν μια παράδοξη για τα δεδομένα τους παρόρμηση όπως π.χ να πηδήξουν στις γραμμές του μετρό καθώς έρχεται το τρένο. Άρα, από μόνες τους οι δυσάρεστες σκέψεις που εισβάλλουν στο μυαλό μας απροειδοποίητα, δεν αποτελούν πρόβλημα, είναι μάλιστα κάτι πολύ συνηθισμένο.

Οι έμμονες ιδέες στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ)

Σε κάποιες περιπτώσεις όμως, το άτομο, όχι μόνο αδυνατεί να αγνοήσει τις σκέψεις αυτές αλλά τους δίνει κι ένα τελείως διαφορετικό νόημα. Πιστεύει λοιπόν, ότι οι σκέψεις του έχουν τη δύναμη να προκαλέσουν κακό ή ν’αποτρέψουν δυσάρεστα γεγονότα από το να συμβούν (π.χ πιστεύει ότι είναι επικίνδυνο για τον εαυτό του όταν σκέφτεται να πηδήξει στις ράγιες). Πιστεύοντας ότι η σκέψη του έχει τη δύναμη να προκαλέσει μια συγκεκριμένη πράξη, προσπαθεί να κάνει ό,τι μπορεί για ν’αποτρέψει τα γεγονότα αυτά. Η συγκεκριμένη αντίδραση βέβαια αυξάνει αντί να μειώνει τις παρεισφρυτικές σκέψεις , αυξάνοντας παράλληλα και το άγχος του ατόμου.

Στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή λοιπόν, οι εμμονές (ιδεοληψίες) του ατόμου έχουν ακριβώς αυτό το νόημα: ότι μπορεί να προκληθεί κακό στον εαυτό , σ’ενα αγαπημένο πρόσωπο ή σε κάποιον άλλο άνθρωπο από όσα το άτομο με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα κάνει ή δεν θα κάνει. Το άτομο επίσης πιστεύει ότι πρέπει και ότι μπορεί ν’αποτρέψει το κακό από το να συμβεί κι αυτό οδηγεί στο να υπερπροσπαθεί γι’αυτό το σκοπό μέσα από καταναγκασμούς και συμπεριφορές αποφυγής. Η υπερβάλλουσα αυτή αίσθηση υπευθυνότητας και οι επακόλουθες προσπάθειες ν’αποτραπεί το κακό είναι το επίκεντρο της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.

Τυπικές εμμονές (ιδεοληψίες) στην ΙΨΔ

Φόβος μόλυνσης απο βρωμιά,μικρόβια, ιούς, σωματικά υγρά, χημικά κτλ.

Αμφιβολίες για την πρόκληση βλάβης (π.χ .ότι ξέχασε την πόρτα ξεκλείδωτη ή , αναμμένο τον θερμοσίφωνα)

Υπερβολική ενασχόληση με την ακρίβεια, τη συμμετρία και την τάξη

Εμμονές σε σχέση με το σώμα και σωματικά συμπτώματα

Ιερόσυλες ή βλάσφημες θρησκευτικές σκέψεις

Σεξουαλικές σκέψεις ή εικόνες (π.χ ότι κάποιος είναι παιδόφιλος )

Σκέψεις και εικόνες επιθετικότητας και βίας (π.χ η μητέρα να σκέφτεται ότι μαχαιρώνει το μωρό της)

Οι καταναγκασμοί στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Για να μετριάσει το άτομο το άγχος που απορρέει από τις εμμονές και να μειώσει την πιθανότητα βλάβης, πράττει επαναλαμβανόμενες πράξεις, που ονομάζονται καταναγκασμοί. Οι καταναγκασμοί μπορεί να είναι εμφανείς σε τρίτους (π.χ κοιτάς εάν έκλεισες τον θερμοσίφωνα μέχρι να νιώσεις ασφαλής) ή μπορεί να είναι νοερές πράξεις (π.χ το να επαναλαμβάνεις μια συγκεκριμένη φράση στο μυαλό σου).

Τυπικοί καταναγκασμοί στην ΙΨΔ

Έλεγχος, π.χ όταν ελέγχει κανείς εάν κλείδωσε την πόρτα επανειλλημένα, μέχρι να νιώσει «εντάξει».

Υπερβολικό πλύσιμο και καθαριότητα του σώματος (π.χ πλύσιμο χεριών) ή του σπιτιού.

Επαναλαμβανόμενες πράξεις όπως ανεβοκατέβασμα της σκάλας πολλές φορές

Νοερές τελετουργίες όπως το να λέει συγκεριμένες λέξεις, φράσεις, προσευχές με συγκεριμένο τρόπο ή μέτρημα

Πράξεις τακτοποίησης έτσι ώστε όλα να είναι συμμετρικά, τακτοποιημένα άψογα

Αντιμετώπιση

Εάν πάσχεις από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, είναι σημαντικό να ξέρεις πως είναι αντιμετωπίσιμη κι ότι με την κατάλληλη βοήθεια μπορείς να θεραπευτείς. Γι’αυτό το λόγο, συνιστάται ν’αναζητήσεις κάποια μορφή θεραπείας με κάποιον εκπαιδευμένο ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή.

Για να βοηθήσεις τον εαυτό σου να νιώσει καλύτερα μπορείς να μάθεις

Πώς ν’αντιμετωπίζεις σταδιακά τις ενοχλητικές σκέψεις σου (έμμονες ιδέες) χωρίς να βασίζεσαι σε τελετουργικά αναζήτησης ανακούφισης (καταναγκασμούς).

Πως να μειώσεις τα τελετουργικά αναζήτησης ανακούφισης

Πως ν’αμφισβητήσεις μη βοηθητικές σκέψεις και να δείς τα πράγματα μ’εναν πιο ρεαλιστικό τρόπο.

Όπως είδαμε παραπάνω, οι άνθρωποι που κάνουν αυτές τις δυσάρεστες σκέψεις (π.χ ξέχασα το σίδερο αναμμένο), χρησιμοποιούν ειδικές τελετουργίες (όπως το να επιστρέψουν δέκα φορές στο σπίτι για να ελέγξουν εάν όντως το άφησαν αναμμένο) μέχρι να νιώσουν ανακουφισμένοι από το άγχος που τους προκάλεσε η συγκεκριμένη σκέψη. 

Με αυτόν τον τρόπο, τα άτομα οδηγούνται σ’εναν κουραστικό φαύλο κύκλο όπου η ιδεοληψία (σκέψη) οδηγεί σε καταναγκασμό , χωρίς ωστόσο να βρίσκεται μια μόνιμη λύση στο πρόβλημα. Κατα κάποιον τρόπο, η καταναγκαστική πράξη που επαναλαμβάνει το άτομο, παρατείνει και δυναμώνει την έμμονη ιδέα, η οποία επιστρέφει δριμύτερη την επόμενη φορά. Γι’αυτό το λόγο, η καλύτερη προσέγγιση για να ξεπεράσουμε την ΙΨΔ, είναι να αντιμετωπίσουμε σταδιακά τις έμμονες ιδέες μας χωρίς να εκτελέσουμε μια καταναγκαστική πράξη που θα μας ανακούφιζε προσωρινά. Για παράδειγμα, εάν κάθε φορά που σκεφτόμαστε «ξέχασα το σίδερο ανοιχτό», γυρνούσαμε πίσω να ελέγξουμε τουλάχιστον πέντε φορές, εάν θέλουμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας να ξεπεράσει την έμμονη αυτή ιδέα την επόμενη φορά θα πρέπει να προσπαθήσουμε να μη γυρίσουμε.

Αρχικά, η πρόταση αυτή ίσως φαντάζει τρομακτική. Οι περισσότερες όμως έρευνες δείχνουν ότι εάν μείνουμε σε μια κατάσταση που μας αγχώνει για αρκετό χρονικό διάστημα (π.χ μισή ώρα), το άγχος κάποια στιγμή θα αρχίζει να υποχωρεί από μόνο του χωρίς εμείς να κάνουμε κάτι άλλο.

Επειδή η αντιμετώπιση των εμμονών και των καταναγκασμών σου είναι αναμφισβήτητα κάτι δύσκολο , συνιστάται η δημιουργία μιας ιεραρχίας έκθεσης για την αντιμετώπιση τους, Η ιεραρχία έκθεσης δεν είναι παρά μια λίστα όλων των καταστάσεων που σε αγχώνουν, ξεκινώντας από τις πιο εύκολες κι αφήνοντας για το τέλος τις πιο δύσκολες. Με άλλα λόγια ξεκινάς να εκθέτεις τον εαυτό σου στη λιγότερο αγχωτική σκέψη (π.χ χρησιμοποιείς το σεσουάρ )και αφαιρείς τον καταναγκασμό (δεν γυρνάς πίσω δέκα φορές για αν δείς εάν το έκλεισες αλλά μόνο μία).

Για να μειώσεις τα τελετουργικά αναζήτησης ανακούφισης (καταναγκασμούς ),

Μην προσπαθείς να μειώσεις τους συνήθεις καταναγκασμούς σου αποφεύγοντας καταστάσεις που θα σ’έσπρωχναν να τους κάνεις (π.χ μην αποφεύγεις ν’αφήσεις το σπίτι τελευταίος για να μη χρειάζεται να ελέγξεις)

Εάν δεν μπορείς να αφαιρέσεις τελείως την πράξη, δοκίμασε να μειώσεις τον χρόνο που περνάς για να την εκτελέσεις ή τον αριθμό των φορών που την κάνεις

Επίσης εάν δυσκολεύεσαι να μην την κάνεις,προσπάθησε να παρατείνεις το χρόνο ανάμεσα στη στιγμή που θα νιώσεις την παρόρμηση να την εκτελέσεις και την εκτέλεση της(π.χ περίμενε 5 λεπτά πριν την κάνεις).

Αφαίρεσε έναν καταναγκασμό τη φορά επιτρέποντας στον εαυτό σου να κρατήσει ίσως έναν άλλο

Σημαντική για την θεραπεία της ΙΨΔ, είναι η αμφισβήτηση των σκέψεων που οδηγούν σε αυτή και που τη διατηρούν.

Συνήθως οι άνθρωποι με ΙΨΔ , διακρίνονται απο συγκεκριμένα μοτίβα μη βοηθητικών σκέψεων όπως: υπερβολική αίθηση υπευθυνότητας, υπερεκτίμηση του κινδύνου, υποτίμηση της ικανότητας τους ν’αντιμετωπίζουν αγχώδεις καταστάσεις, δυσκολία ν’αποδεχτούν την αβέβαιη φύση των πραγμάτων, υπερτίμηση των σκέψεων και του «κακού» που μπορεί να προκαλέσουν.

Εάν παρατηρείς ότι οι σκέψεις σου μπορεί να διακρίνονται από αυτά τα μοτίβα , είναι ίσως καιρός να τις αμφισβητήσεις και να αναρωτηθείς τι συνέπειες δέχεσαι στη ζωή σου συνεχίζοντας να τις πιστεύεις. Η γνωσιακή θεραπεία επικεντρώνεται ακριβώς στην αμφισβήτηση των μη βοηθητικών σκέψεων και πεποιθήσεων βοηθώντας στη δημιουργία καινούριων, πιο λειτουργικών και βοηθητικών για σένα.

happymind