Η τραγική περίπτωση του Άλεξ και των πέντε παιδιών που
φέρονται ως υπεύθυνα για ότι του έχει συμβεί, η φρικτή και συστηματική
κακοποίηση του τετράχρονου αγοριού από την ίδια τη μητέρα του και το φίλο της,
η 19χρονη κοπέλα που τη βίαζε και τη τρομοκρατούσε για χρόνια ο πατέρας της, ο
βιασμός και ο φόνος των δύο μικρών κοριτσιών στο Βέλγιο και, γενικά, τα
αυξανόμενα παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα περιστατικά παιδικής κακοποίησης και
παιδικής εγκληματικότητας, επιβάλλουν μια κατανόηση και αντιμετώπιση αυτού του
σημαντικότατου και πανανθρώπινου προβλήματος από μία ευρύτερη οπτική γωνία.
Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε εμείς στο χώρο της ψυχικής
υγείας, είναι να παρέχουμε θεραπεία σε όσο το δυνατόν περισσότερα θύματα αλλά
και θύτες. Ο αριθμός όμως των θυμάτων που οι συνθήκες τους επιτρέπουν πρόσβαση
στην κατάλληλη θεραπεία είναι περιορισμένος. Και, φυσικά, οι περισσότεροι θύτες
δεν ζητάνε σχεδόν ποτέ θεραπεία εθελοντικά, το κάνουν μόνο όταν υποχρεωθούν από
κάποια απόφαση δικαστηρίου. Αλλά ακόμη κι αν υπήρχε η δυνατότητα να παρέχεται
θεραπεία σε όλα τα θύματα, αυτή δεν θα ήταν λύση. Η μόνη λύση είναι η πρόληψη.
Είναι δηλαδή καθαρά θέμα της πολιτείας και του νόμου. Γνωρίζουμε ότι η
συντριπτική πλειοψηφία των θυτών έχουν υπάρξει κι αυτοί θύματα, δυστυχώς όμως
χρειάζονται σκληρά μέτρα για να σπάσει επιτέλους αυτή η διαχρονική αλυσίδα
κακοποίησης που συνεχίζεται από γενιά σε γενιά.
Χρειάζεται να δημιουργηθούν ειδικοί φορείς για την προστασία
των παιδιών. Οι φορείς αυτοί πρέπει να έχουν διευρυμένες εξουσίες και να
απασχολούν ειδικούς επιστήμονες, αλλά και ειδικά εκπαιδευμένα όργανα
καταστολής. Χρειάζεται επίσης να θεσπισθούν ειδικοί νόμοι οι οποίοι θα
προβλέπουν ιδιαίτερα αυστηρές ποινές, ακόμη και ισόβια στις σοβαρότερες
περιπτώσεις και στις περιπτώσεις που η κακοποίηση γίνεται κατ’ επανάληψη για
μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ένα αποτελεσματικό μέτρο θα ήταν να επιβάλλεται
υποχρεωτική θεραπεία στους θύτες στους οποίους δεν θα επιτρέπεται να
επιστρέψουν ελεύθεροι στην κοινωνία αν επιτροπές από ειδικούς επιστήμονες δεν
πιστοποιήσουν ότι έχουν θεραπευθεί. Ίσως τα μέτρα αυτά ακούγονται υπερβολικά
ακόμη και φασιστικά, είναι όμως η μόνη λύση. Φυσικά, χρειάζονται και παράλληλα
κοινωνικά μέτρα, όπως ειδικά επιμορφωτικά προγράμματα, βελτίωση των συνθηκών
διαβίωσης και πολλά άλλα. Τα μαλακά κοινωνικά μέτρα όμως έχουν μακροπρόθεσμα
αποτελέσματα και σε πολλές περιπτώσεις καθόλου αποτελέσματα. Στο μεταξύ τι
γίνεται όμως;
Εκτός από την παροχή θεραπείας σε θύματα και θύτες, κάτι
άλλο που χρειάζεται να κάνουμε οι ειδικοί στο χώρο της ψυχικής υγείας είναι να
παρουσιάσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα τεκμηριωμένα επιστημονικά στοιχεία που
δείχνουν τη σοβαρότητα αυτού του προβλήματος και επισημαίνουν τον αντίκτυπο και
τις επιπτώσεις που έχει στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Σε άλλο άρθρο μας
ασχοληθήκαμε με τη σχέση μεταξύ παιδικής κακοποίησης και της εμφάνισης
διαταραχών άγχους αλλά και κατάθλιψης στους ενήλικες. Στο παρόν άρθρο θα
ασχοληθούμε με τις φυσιολογικές αλλαγές, κυρίως στον εγκέφαλο, που προκαλούνται
από τη σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση καθώς και
την εγκατάλειψη κατά την παιδική ηλικία.
Σύμφωνα με μία έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό
περιοδικό Cerebrum προς το τέλος του 2000, η κακοποίηση ή η εγκατάλειψη κατά
την παιδική ηλικία προκαλεί μόνιμες αλλαγές στη φυσιολογία του αναπτυσσόμενου
παιδικού εγκεφάλου. Οι αλλαγές αυτές στη δομή του εγκεφάλου είναι σημαντικές
και προκαλούν διάφορα ψυχολογικά και συναισθηματικά προβλήματα, αλλά και
διαταραχές της προσωπικότητας στο κακοποιημένο παιδί κατά την εφηβική του
ηλικία και όταν ενηλικιωθεί.
Ο επικεφαλής αυτής της έρευνας Martin Teicher και οι
συνεργάτες του εντόπισαν τέσσερις συγκεκριμένες ανωμαλίες στη δομή και στις
λειτουργίες του εγκεφάλου ατόμων που είχαν κακοποιηθεί ή εγκαταλειφθεί στην
παιδική τους ηλικία.
1. Μη φυσιολογική ανάπτυξη του αριστερού ημισφαιρίου του
εγκεφαλικού φλοιού. Η εγκεφαλική αυτή ανωμαλία συνδέεται άμεσα με προβλήματα
κατάθλιψης καθώς και προβλήματα μνήμης.
2. Αδυναμία ενιαίας και εναρμονισμένης λειτουργίας των δύο
ημισφαιρίων – δεξιού και αριστερού – του φλοιού του εγκεφάλου. Όπως
διαπιστώθηκε κατά την έρευνα, αυτό οφείλεται μάλλον σε σημαντική μείωση του
μεγέθους του μεσολοβίου – δέσμη νευρικών ινών οι οποίες συνδέουν τα δύο
ημισφαίρια του εγκεφάλου και μέσω των οποίων ανταλλάσσονται δεδομένα και
εναρμονίζονται οι λειτουργίες τους. Η έρευνα διαπίστωσε μια σημαντική διαφορά
μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ο κύριος παράγων μείωσης του μεγέθους του
μεσολοβίου στους άντρες είναι η εγκατάλειψη κατά την παιδική ηλικία, ενώ η
σεξουαλική κακοποίηση δεν έχει καμία επίδραση. Αντίθετα, στις γυναίκες η
σεξουαλική κακοποίηση έχει άμεση σχέση με τη μείωση του μεγέθους του
μεσολοβίου, ενώ η εγκατάλειψη δεν παίζει κανένα ρόλο.
3. Ανωμαλίες στην ανάπτυξη και στις λειτουργίες του
στεφανοειδούς συστήματος – τμήμα του εγκεφάλου που βρίσκεται μέσα και γύρω από
το μεσεγκέφαλο και παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των
συναισθημάτων, των συγκινήσεων και των κινήτρων. Εκτός από τα άλλα προβλήματα,
διαπιστώθηκε ότι η ανώμαλη ανάπτυξη του στεφανοειδούς συστήματος προκαλεί κατά
καιρούς κρίσεις παρόμοιες μ’ αυτές της επιληψίας σε ένα σημαντικό αριθμό
ενηλίκων που υπέστησαν κακοποίηση σαν παιδιά. Οι κρίσεις αυτές συνοδεύονται από
έντονα συναισθήματα θλίψης, τρόμου, ενοχής, ντροπής, οργής και ορισμένες φορές
έντονο γέλιο δίχως το άτομο να αισθάνεται χαρούμενο.
4. Τέλος, εντοπίστηκε η παρουσία μιας συγκεκριμένης
ανωμαλίας στα εγκεφαλογραφήματα ενός σημαντικού αριθμού ατόμων που υπέστησαν
κακοποίηση στην παιδική τους ηλικία. Η συγκεκριμένη αυτή ανωμαλία σχετίζεται
άμεσα με επιθετικότητα και τάσεις αυτοκαταστροφής. Έχει δηλαδή άμεση σχέση με
τάσεις για βιαιότητα και εγκληματικότητα.
Γενικά, τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας έδειξαν ότι η
παιδική κακοποίηση προκαλεί μια αλληλουχία επιδράσεων οι οποίες περιλαμβάνουν
διαταραχές στις λειτουργίες των ορμονών και των νευροδιαβιβαστών που παίζουν κρίσιμο
ρόλο στην ανάπτυξη ευαίσθητων τμημάτων του εγκεφάλου. Τα αποτελέσματα αυτής της
έρευνας ήταν μάλλον αναμενόμενα και δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν, καθώς είχαν
προηγηθεί πολλές άλλες έρευνες σε ζώα με τα ίδια ακριβώς αποτελέσματα.
Ακόμη και σήμερα, πολλοί αντιμετωπίζουν τα ψυχικά τραύματα,
τα ψυχολογικά προβλήματα ή τις διαταραχές της προσωπικότητας σαν κάτι που
βρίσκεται σε ένα ακαθόριστο και ομιχλώδη χώρο που ονομάζουν νου. Δηλαδή, σαν
προβλήματα που δεν υπάρχουν στη χειροπιαστή πραγματικότητα, αλλά είναι
αποτέλεσμα της νοσηρής φαντασίας του πάσχοντα. Βρίσκονται «μόνο στο μυαλό» όπως
πολλοί συνηθίζουν να λένε. Έτσι, συνήθως, δεν δίνεται σ’ αυτά τα προβλήματα η
ίδια βαρύτητα που δίνεται στις ασθένειες του σώματος. Στην πραγματικότητα όμως
δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ νου και σώματος, καθώς έχει πια αποδειχθεί ότι
τα συναισθήματα προκαλούν μεταλλάξεις όχι μόνο στον εγκέφαλό μας, αλλά και στο
ίδιο το DNA μας.
Το πρόβλημα λοιπόν της παιδικής κακοποίησης πάει πολύ
βαθύτερα από ότι ίσως φαντάζονται πολλοί. Δεν νομίζω ότι θα ήταν παρατραβηγμένο
να πούμε ότι αυτές οι αλλαγές στον εγκέφαλο, αλλά πολύ πιθανόν και στο DNA αν
λάβουμε υπ’ όψιν τις τελευταίες έρευνες, που προκαλούνται άμεσα από την παιδική
κακοποίηση μπορεί να δημιουργούν κληρονομικότητα. Οπότε το πρόβλημα διευρύνεται
επικίνδυνα καθώς ξεφεύγει από τα άμεσα θύματα κακοποίησης και επηρεάζει
ολόκληρη την κοινωνία. Δηλαδή, η συνεχιζόμενη, διαχρονική αλυσίδα παιδικής
κακοποίησης που αναφέρουμε παραπάνω, είναι ουσιαστική και όχι απλά ένα σχήμα
λόγου. Πρέπει λοιπόν να ληφθούν άμεσα και δραστικά μέτρα, πριν καταλήξουμε να
γίνουμε μια κοινωνία που θα αποτελείται από παιδιά που κακοποιούνται και
ενήλικες που ή κακοποιούν και βιαιοπραγούν ή δυσλειτουργούν λόγω άλλων ψυχικών
νοσημάτων.
psychografimata
Από τον Δρ. Ιωάννη Δόβελο, Καθηγητή Ψυχολογίας &
Ψυχοθεραπείας
Σχόλια