Τι είναι η Ψυχοθεραπεία; Σε ποιους απευθύνεται και ποια τα οφέλη της

Ψυχοθεραπεία είναι η θεραπευτική αλληλεπίδραση ή το θεραπευτικό συμβόλαιο μεταξύ ενός εκπαιδευμένου επαγγελματία κι ενός πελάτη (ή αλλιώς θεραπευόμενου), ενός ζευγαριού, μιας οικογένειας ή μιας ομάδας.

Εκπαιδευμένος επαγγελματίας μπορεί να είναι ένας ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής ή ψυχίατρος.

Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται να έχει εκπαιδευτεί, εκτός από τις βασικές του σπουδές, σε κάποια θεραπευτική προσέγγιση. Επιπλέον είναι πολύ σημαντικό ο εκπαιδευμένος επαγγελματίας να έχει εμπειρία προσωπικής ψυχοθεραπείας. Η Ψυχοθεραπεία είναι ένας γενικός όρος για τη θεραπεία ψυχολογικών θεμάτων. Είναι όμως κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Η Ψυχοθεραπεία στοχεύει στην αυτογνωσία – η οποία δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Ελάχιστοι άνθρωποι διαθέτουν υψηλά επίπεδα αυτογνωσίας.

 Αυτογνωσία σημαίνει να γνωρίζω καλά τον εαυτό μου. Σημαίνει να μπορώ να ερμηνεύσω τη συμπεριφορά μου, να είμαι σε επαφή με τα συναισθήματά μου, να αναγνωρίζω τα δυνατά μου σημεία, αλλά κι αυτά που δυσκολεύουν εμένα ή τους άλλους. Μέσα από τη θεραπεία μπορεί κάποιος να κατανοήσει τον εαυτό του, να εμπιστευτεί τις δυνατότητές του και να επεξεργαστεί τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει σε διάφορα επίπεδα. 

Δεδομένου λοιπόν ότι η ψυχοθεραπεία στοχεύει στην αυτογνωσία, μπορούμε να πούμε ότι απευθύνεται σε όλους. Αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις που κάποια άτομα προσέρχονται στη θεραπεία, κατόπιν παρότρυνσης ή πίεσης από κάποιο στενό τους πρόσωπο (συχνά ο σύντροφος γίνεται ο σημαντικότερος μοχλός πίεσης), συνήθως οι άνθρωποι ξεκινούν έχοντας κάποιο αίτημα. Αίτημα μπορεί να είναι ένα πρόβλημα ή ένας προσωπικός στόχος.

Είναι σημαντικό να αποσαφηνίσουμε το τι σημαίνει προσωπικός στόχος. Είχε έρθει κάποια στιγμή στο γραφείο μου μια γυναίκα, η οποία είχε μόλις χάσει τον άντρα της από κάποια ασθένεια, και δεν μπορούσε να αντέξει τη μοναξιά της. Στόχος της ήταν λοιπόν να βρει αμέσως κάποιον άλλον άντρα για να καλύψει το αίσθημα της μοναξιάς που βίωνε. Αυτό όμως δεν αποτελεί προσωπικό στόχο ή αίτημα. Η εύρεση ενός συντρόφου εξαρτάται βεβαίως σε μεγάλο βαθμό από εμάς, αλλά υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες, οι οποίοι είναι έξω από το δικό μας έλεγχο. Από την άλλη ένας ψυχολόγος δε λειτουργεί ως ενδιάμεσος κρίκος προκειμένου να επιτευχθεί μια γνωριμία μεταξύ δύο ανθρώπων. Για όλους αυτούς λόγους δεν υπήρχε, στη συγκεκριμένη περίπτωση, προσωπικό αίτημα. Οι προτάσεις μου σχετίζονταν με την επεξεργασία της σημαντικής πρόσφατης απώλειας που βίωσε, αλλά και την επεξεργασία της ίδιας της σχέσης, που όπως δήλωσε δεν ήταν καλή. Αν δεν έχω επεξεργαστεί το τι γινόταν σε μια σημαντική μεγάλη σχέση, το πιθανότερο είναι ότι θα επαναλάβω τα ίδια κι ότι θα είμαι δέσμιος του φόβου της μοναξιάς – δηλαδή ο φόβος της μοναξιάς θα καθορίζει τις επιλογές μου, οι οποίες όμως τελικά δε θα με ικανοποιούν.

Το αίτημα χρειάζεται λοιπόν να είναι ένας στόχος, ο οποίος δεν εξαρτάται από άλλους. Δεν μπορώ για παράδειγμα να ζητήσω στη δική μου θεραπεία να αλλάξει κάποιος άλλος, π.χ. ο σύντροφος, ο γονιός, ο φίλος, ο προϊστάμενος κ.λπ. Στόχος είναι να αντιμετωπίζουμε εμείς διαφορετικά τις καταστάσεις. Συχνά όταν αλλάζουμε εμείς επιφέρουμε αλλαγές και στο περιβάλλον μας και στους άλλους, αλλά αυτό είναι αποτέλεσμα της δικής μας μετακίνησης. Έτσι λοιπόν τα αιτήματα μπορεί να είναι πολλά και ποικίλα. Μπορεί  να αφορούν στον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους, όπως η διαχείριση μιας δύσκολης σχέσης (οικογενειακής, συντροφικής, επαγγελματικής) ή ενός χωρισμού, η έλλειψη διεκδικητικότητας, κ.λπ. Πολλές φορές όμως το αίτημα σχετίζεται με την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας, όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, αναποφασιστικότητα, κυκλοθυμία, καταθλιπτική διάθεση, κακή εικόνα εαυτού, ψυχοσωματικά συμπτώματα (σωματικά συμπτώματα που δεν έχουν οργανική αιτία), φοβίες, κ.λπ.

Σε άλλες περιπτώσεις μακροπρόθεσμος στόχος μπορεί να είναι ο διαχωρισμός από τους γονείς. Το να κρατήσει δηλαδή κάποιος ως κληρονομιά από τους γονείς του τα στοιχεία που αισθάνεται ότι είναι χρήσιμα για τη δική του ζωή και να αποβάλλει αυτά που αποδεικνύονται μη λειτουργικά και δυσχεραίνουν τον τρόπο που σχετίζεται με τους άλλους. Άλλοι μακροπρόθεσμοι στόχοι είναι συνήθως η δημιουργία ενός αισθήματος εσωτερικής ασφάλειας, έτσι ώστε το άτομο να μη βιώνει φόβο, εκεί που δεν υπάρχει υπαρκτή απειλή ή η αίσθηση αξίας για τον εαυτό μας.     

Η ψυχοθεραπεία είναι μια σύνθετη διαδικασία που κινείται σε επίπεδο τόσο νοητικό, όσο και συναισθηματικό. Το άτομο δηλαδή, με τη βοήθεια του επαγγελματία, καταλήγει σε συνειδητοποιήσεις για τον εαυτό του και για τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται, τις οποίες αντιλαμβάνεται νοητικά και βιώνει συναισθηματικά. Η σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου γίνεται μια «πρόβα» για την έξω ζωή. Το άτομο μπορεί να δοκιμάσει νέες συμπεριφορές ή έκφραση συναισθημάτων, στο ασφαλές πλαίσιο της θεραπείας, κι έπειτα να τα εφαρμόσει στο περιβάλλον του. 

Χρειάζεται να διευκρινιστεί ότι η ψυχοθεραπεία δεν περιλαμβάνει λήψη φαρμάκων. Όταν το άτομο υποφέρει από κάποια συμπτώματα, όπως συχνές κι έντονες κρίσεις πανικού, βαριάς μορφής κατάθλιψη ή άλλες σοβαρές διαταραχές της διάθεσης είτε άλλα συμπτώματα που δυσχεραίνουν σημαντικά την επαφή του με το περιβάλλον, ο θεραπευόμενος μπορεί (κάποιες φορές είναι μάλιστα και αναγκαίο), παράλληλα με την ψυχοθεραπεία, να λάβει και φαρμακευτική αγωγή, η οποία όμως χορηγείται από τον ψυχίατρο.

Τα οφέλη της ψυχοθεραπείας είναι πολλά και σε πολλαπλά επίπεδα. Μπορεί να βελτιώσει: 1) τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους, έτσι ώστε να εμπλεκόμαστε στις σχέσεις με πιο υγιή και λειτουργικό τρόπο, 2) επαγγελματικά μας θέματα – καθώς η επαγγελματική μας ταυτότητα, η συμπεριφορά μας και τα συναισθήματα που έχουμε για την εργασία μας δεν είναι αποκομμένα από αυτό που συνολικά είμαστε, 3) την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας, κ.λπ. Αναφέρω χαρακτηριστικά την περίπτωση άντρα ο οποίος βίωνε κατάθλιψη, που τον εμπόδιζε να βγει από το σπίτι - κι επομένως δεν εργαζόταν - έκανε κατάχρηση αλκοόλ και είχε αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Μετά από δυόμισι χρόνια ψυχοθεραπείας, κατάφερε σταδιακά να ξεπεράσει την κατάθλιψη που βίωνε και τον κρατούσε στο σπίτι, να περιορίσει σημαντικά την κατανάλωση αλκοόλ, άρχισε να εργάζεται και να είναι αποδοτικός και να σχετίζεται με τους άλλους με πιο υγιή τρόπο.

Συνοψίζοντας, η ψυχοθεραπεία μπορεί να επιφέρει ανακούφιση, αρχικά σε ένα πρώτο επίπεδο, που σχετίζεται με αλλαγές στη συμπεριφορά και τους ρόλους μας. Όσο η διαδικασία προχωράει, τόσο το άτομο επεξεργάζεται βαθύτερα θέματα, όπως είναι η αίσθηση αξίας για τον εαυτό του και η ανάπτυξη αισθήματος εσωτερικής ασφάλειας.

e-psychology